ΕΛΛΟΠΥ

Σάββατο, 28 Νοεμβρίου 2020 18:44

Βελανιδοδάσος του Ξηρομέρου: "Τόπος και Μνήμη…"

Γράφει: η Μαρία Ν. Αγγέλη

ΑΓΓΕΛΗ ΜΑΡΙΑ

Εικόνα άρθρου: Βελανιδοδάσος του Ξηρομέρου…

«…Ξεκινούμε στις 9.25, περνούμε τη διάβαση που βρίσκεται ακριβώς στη ράχη του Προδρόμου και σε λιγότερο από μισή ώρα βρισκόμαστε στην κορφή του αυχένα από όπου φαίνεται μπροστά μας μια πελώρια έκταση από δάση βελανιδιάς στα οποία κυκλοφορούν μόνο ληστές ή Καραγκούνηδες με τα κοπάδια τους, τα οποία διασχίζουν στριφογυριστά μονοπάτια δύσβατα για τα άλογα. Αυτό ονομάζεται «το δάσος της Μάνινας». Οι γύρω λόφοι βρίθουν πλατωνιών, ελαφιών και αγριογούρουνων καθώς και τσακαλιών που ουρλιάζουν ανατριχιαστικά τη νύχτα»                                             Περιηγητής , William Martin Leake, 1805

Το πανάρχαιο δάσος της ήμερης βελανιδιάς εκτείνεται στους  πρόποδες των Ακαρνανικών βουνών, μεταξύ της λίμνης Οζερού, του ποταμού Αχελώου και του Ιονίου πελάγους. Αγκαλιάζει μια έκταση περίπου 130.000 στρέμματα. Οι κάτοικοι της περιοχής το ονόμασαν «Βελανιδοδάσος του Ξηρομέρου», αφού και η ευρύτερη περιοχή ονομάζεται Ξηρόμερο.Στην επικράτεια του δάσους κυριαρχούν οι ήμερες βελανιδιές, πολλές από τις οποίες είναι  αιωνόβιες. Μέσα σ’ αυτό ζουν πολλά ενδιαφέροντα είδη φυτών, πουλιών, ερπετών και εντόμων… Επίσης  βόσκουν κοπάδια αιγοπρόβατα και χοίροι. Από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα…

Το Βελανιδοδάσος Ξηρομέρου χαρακτηρίζεται ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Ακόμα όμως δεν έχει κηρυχτεί Προστατευόμενη Περιοχή. Είναι εκτεθειμένο στην λαθροϋλοτόμηση, παράνομη εκχέρσωση, παράνομο κυνήγι, εμπρησμούς κ.λπ.Το δάσος αυτό είχε πολύ σημαντική οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική αξία για το Ξηρόμερο. Κάθε χρόνο εξαφανίζεται κυρίως από την παράνομη ξύλευση. Χάνονται δένδρα, Μνημεία της Φύσης! Αξίζει μια Συλλογική προσπάθεια Διάσωσης και Προστασίας του.

Τα χωριά του Βελανιδοδάσους ζούσαν από το βελανίδι. Η ατομική και συλλογική μνήμη συγκρατεί τη διαδικασία συγκομιδής του βελανιδιού.Και τη σημασία για τις αγροτικές οικογένειες. Κυρίως το 18ο, 19ο αιώνα και μέχρι τα μισά περίπου του 20ου αιώνα το βελανίδι ήταν το «μάνα εξ ουρανού»

για τους Ξηρομερίτες. Εμπορεύσιμο ήταν το κύπελλο του βελανιδιού, η «κακατσίδα», για να χρησιμοποιήσω την ξηρομερίτικη  λέξη. Τον καρπό, το βελάνι ή βελάνα που περικλείεται στο κύπελλο, το χρησιμοποιούσαν για τροφή στα γουρούνια και τα αιγοπρόβατα.

Η συλλογή του βελανιδιού επιτρεπόταν την επομένη της γιορτής της  Παναγίας. Άρχιζε από 16 Αυγούστου και διαρκούσε ένα μήνα περίπου. Κάθε οικογένεια είχε το δικό της «τεμάχι», «βελανιδοτόπι» από το οποίο θα μάζευε το βελανίδι. Οι Ξηρομερίτες, άνδρες και γυναικόπαιδα με τα γαϊδούρια και τα μουλάρια αυτό το διάστημα έπαιρναν το δρόμο του βελανιδιού… Όλοι κυνηγούσαν την κακατσίδα. Ήταν δύσκολη δουλειά, αλλά έφερνε χρήμα για τις φτωχές οικογένειες.Η οικονομική σημασία τονίζεται στις προφορικές μαρτυρίες που έχω καταγράψει από ανθρώπους που βίωσαν τη σκληρή εργασία της συλλογής του βελανιδιού. Σε μια εποχή που η καλλιέργεια του καπνού δεν ήταν καλά οργανωμένη και δεν απέδιδε σημαντικό κέρδος στους αγρότες. Η κτηνοτροφία και το βελανίδι κρατούσαν όρθια τα νοικοκυριά στο Ξηρόμερο, όπως  αφηγούνται οι μαζωχτάδες του βελανιδιού. Αυτός ο ευλογημένος καρπός ήταν ένα πρόσθετο και σημαντικό οικονομικό στήριγμα γι’ αυτούς…Για τούτο όλοι κινητοποιούνταν  στη συγκομιδή του.

Ας «ακούσουμε» μια βελανιδο-μαζώχτρα:

«Απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ μάζωναμε βελανίδι.

Η χαμάδα ήτανε το πρώτο. Το καλό. Μοναχά μας πόναει η μέση και τα πόδια μας; Πολλή κούραση. Αλλά είχαμε πολύ εισόδημα. Είχαμε περισσότερο απ’ το βελανίδι. Ο καπνός δεν είχε τότε. Είχαμε  «καβάλα» τότε. Ούτε νερό, ούτε τίποτα. Πώς να γίνει η «καβάλα»; Απ’ τα γίδια είχαμε γερό εισόδημα. Και το βελανίδι. Ζούσαμε απ’ το βελανίδι. Κατάλαβες; Είμαστανε πέντε κορίτσα και δυο αγόρια. Δούλεψαμε. Δούλεψαμε πολύ. Δεν άφναμε μια κακατσίδα να πάει χαμένη!»

[Προφορική αφήγηση της Πανωραίας Χονδρογιώργου-Θεοφίλη (γεν.1934), στην ερευνήτρια Μαρία Αγγέλη. Μαχαιράς 24 Οκτωβρίου 2020]

Ο Αστακός, το παραθαλάσσιο χωριό του Ξηρομέρου είχε εξελιχτεί σε σημαντικό εμπορικό κέντρο βελανιδιού. Από τον όρμο του Αγίου Παντελεήμονα κοντά στο Πλατυγιάλι γινόταν  η εξαγωγή του βελανιδιού προς το εσωτερικό και το εξωτερικό.

Το μεγαλύτερο εργοστάσιο βυρσοδεψίας στην Ελλάδα βρισκόταν στη Μυτιλήνη. Ήταν ιδιοκτησία των αδελφών Σουρλάγκα. Βελανίδια προμηθεύονταν και τα «ταμπάκικα», τα βυρσοδεψεία του Βραχωριού, σημερινού Αγρινίου. Τόνοι βελανιδιού διακινούνταν στις αγορές του εξωτερικού: Ιταλία, Μάλτα, Αγγλία, Πορτογαλία και σε άλλα μέρη. Προς το τέλος της δεκαετίας του ’60, η φυσική τανίνη που περιέχει το βελανίδι αντικαταστάθηκε από άλλες χημικές ουσίες και το εμπόριο του βελανιδιού περιορίστηκε σημαντικά. Σταδιακά εξέλειπε εντελώς.

Σήμερα ο Αστακός μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για οργανωμένη περιήγηση και εξερεύνηση της περιοχής του Βελανιδοδάσους και των γραφικών χωριών με τους εξαιρετικά φιλόξενους ανθρώπους. Το ίδιο το δάσος μπορεί να αποτελέσει ένα Σχολείο ανοιχτό  για εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε μαθητές της περιοχής αλλά και ευρύτερα… 

ΒΕΛ 2

Εικόνα: Μεταφορά βελανιδιού με κάρα στις αποθήκες του Αστακού

Η  φωτογραφία από σελίδα facebook  «Λαογραφικό Βασιλόπουλο».

Βιβλιογραφία

Παπατρέχας, Γ.Η.,Το Χρονικό του Μαχαιρά Ξηρομέρου, ΣύλλογοςΜαχαιριωτών Αθήνας, 1988.

Παπατρέχας, Γ.Η., «Ο βελανιδώνας «Μάνινας» Ξηρομέρου», Στερεά Ελλάς 161 (Νοέμβριος 1982), σ. 12-13.

Γιαννακοπούλου, Ε., «Δάση βελανιδιάς (17ος-19οςαιώνας): Παράγοντας οικονομίας-πρόκληση ανταγωνισμού», στα Πρακτικά ημερίδας  Δάση Βαλανιδιάς: Παρελθόν, παρόν και μέλλον (17 Μαΐου 2002),  ΤΕΙ Μεσολογγίου-ΤΕΙ Λαμίας, Μεσολόγγι 2002.

Προφορικές πηγές

Πάνος Δ. Λαζαρόπουλος

Σοφία Λούφου-Λαϊνά

Σπύρος Γ. Μπαρμπαρούσης

Πανωραία Χονδρογιώργου-Θεοφίλη

Τελευταία τροποποίηση στις Σάββατο, 28 Νοεμβρίου 2020 20:00

Τελευταία άρθρα

  • Prev
Το Βαλτί, επίσημα Βαλτίον, είναι παραθαλάσσιος οικισμός του Αστακού στη περιφερειακή ενότητα Αιτωλοακαρνανίας με υψόμετρο 15 μέτρα. Το Βαλτί βρίσκεται Ν.-ΝΑ. από τον Αστακό σε ...
25 Σεπτεμβρίου 2023
Ένας απίστευτος ορεινός προορισμός για μία μοναδική εμπειρία οδήγησης μέσα στα έλατα, στις καστανιές και στα γραφικά χωριά Κυκλωμένη από ορεινούς όγκους, ποτάμια, χαράδρες, ρέματα, καταρράκτες, ...
18 Σεπτεμβρίου 2023
Η οχύρωση της αρχαίας Σαυρίας (Παλαιομάνινας), βρίσκεται στα Δ του Αχελώου, 44 χλμ. ΒΔ του Μεσολογγίου, σε απόσταση 16 χλμ. από τους Οινιάδες και 14 χλμ. από την αρχαία Στράτο. Αποτελεί μια από τις ...
16 Σεπτεμβρίου 2023
Το Bελανιδοδάσος του Ξηρομέρου και ο Kόσμος του βελανιδιού…  Βελανιδοδάσος Ξηρομέρου. Φωτογραφία: Κώστας Καρακώστας   Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη Δρ Κοινωνικής Λαογραφίας e-mail ...
16 Σεπτεμβρίου 2023
Το γεφύρι του Μανώλη στην Ευρυτανία καθ όλη την διάρκεια του έτους σκεπάζεται ολόκληρο με τα νερά του Αγραφιώτη ποταμού. Αφανίζεται! Συνήθως τον χειμώνα ξεχωρίζει μόνο η κορυφή του τόξου. Προβάλει ...
09 Σεπτεμβρίου 2023
Στις 8 Σεπτεμβρίου κάθε έτους εορτάζουμε το γενέσιον της Θεοτόκου. Στην περιοχή του Αγρινίου, την ημέρα αυτή εορτάζει η «Ψηλή Παναγία» στο Ζαπάντι, στη σημερινή Κοινότητα της Μεγάλης Χώρας. Υπήρχε ...
07 Σεπτεμβρίου 2023
Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη, Φιλόλογος, Δρ Κοινωνικής Λαογραφίας e-mail: agelimaria@yahoo.gr Η Τσαπουρνιά ή «Λυκοδόντι», όπως την αποκαλούν οι κάτοικοι της περιοχής, είναι η τοποθεσία στα όρια ...
03 Σεπτεμβρίου 2023
Εντυπωσιακές είναι οι εναέριες εικόνες που κατέγραψε και δημοσιοποίησε στα κοινωνικά δίκτυα ο Βασίλης Γαλατάς. Το «μπλε» φεγγάρι φωτίζει στον νυχτερινό ουρανό πάνω από το Αγρίνιο. «Μπλε» φεγγάρι ...
31 Αυγούστου 2023
Σε υψόμετρο 1200 μέτρων βρίσκεται μέσα σε σπηλιά το εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, στο βουνό Καλάνα στην περιοχή του χωριού Χαλκιόπουλο Αιτωλοακαρνανίας. Ο Άγιος Ανδρέας καταγόταν από το χωριό ...
30 Αυγούστου 2023
Τοπίο που κόβει την ανάσα,στα 1200 μέτρα υψόμετρο με θέα την λίμνη των Κρεμαστών, το ξωκλήσι του Αγίου Ανδρέα του Ερημίτη μέσα στο σπήλαιο όπου ασκήτεψε ο Άγιος.   Σε υψόμετρο 1200 μέτρων ...
27 Αυγούστου 2023
Δείτε βίντεο και φωτογραφίες του Βασίλη Γαλατά Τα Λουτρά Στάχτης ή Λουτρά Στάχτης Πόριαρη είναι ημιορεινός οικισμός που βρίσκεται στη Ναυπακτία της περιφερειακής ενότητας Αιτωλοακαρνανίας σε ...
27 Αυγούστου 2023
Για την ατελείωτη ομορφιά της χαρακτηρίζεται η γέφυρα Τατάρνας, που συνδέει την Αιτωλοακαρνανία με την Ευρυτανία και έχει εισπράξει τον παγκόσμιο θαυμασμό. Μια εντυπωσιακή ...
27 Αυγούστου 2023