Άρθρο της εφημερίδας «Ακρόπολις», Σεπτέμβριος 1935
Ένα από τα ομορφότερα χωριά της ορεινής Λευκάδας, αληθινό σμαράγδι, καθώς φαντάζει με τις πρασινάδες του στην πλαγιά του γκρίζου βουνού, είναι η Καρυά. Περίφημη για τις φυσικές καλλονές της και για την ζωηρή παραθεριστική κίνηση που έχει κάθε καλοκαίρι.
Ο δρόμος που φτάνει στο όμορφο αυτό χωριό από την Λευκάδα δια μέσου του Ελαιώνα και των άλλων ενδιάμεσων ορεινών χωριών του νησιού, χαρίζει στον ταξιδιώτη ένα πλήθος απολαύσεων του ματιού, με τις πανοραμικές εικόνες που ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια του, καθώς το αυτοκίνητο σκαρφαλώνει στις κορδέλες του δρόμου, κι αντικρίζει σε κάθε στροφή τις γραφικές ομορφιές των Λευκαδίτικων βουνών και του Λευκαδίτικου πελάγους.
Η Καρυά είναι από τα μεγαλύτερα χωριά, αληθινή κωμόπολη με 2.500 έως 3.000 κατοίκους. Το ξηρό και υγιεινό κλίμα, τα ολοκάθαρα κομψά χωριάτικα σπιτάκια της, τα δρομάκια της, οι κήποι, που περιβάλουν ολόγυρα κάθε σπίτι, το βουνίσιο ζωογόνο αγέρι, το υπέροχο νερό των πηγών της και τόσα άλλα πλεονεκτήματα που συμπληρώνονται από το φιλόξενο πνεύμα των κατοίκων της, έγιναν αιτία να καταλάβει η Καρυά εξαιρετική θέση μεταξύ των παραθεριστικών κέντρων των νησιών του Ιονίου.
Μερικές εκατοντάδες παραθεριστών κάθε χρόνο καταφεύγουν στις δροσιές της Καρυάς που είναι προικισμένη κοντά στα άλλα και με μια σκιερή πλατεία με αιωνόβια βαθύσκια πλατάνια, κάτω από τον ήσκιο, των οποίων οι κάτοικοι του χωριού και οι ξένοι απολαμβάνουν τη δροσιά όλη την ημέρα. Μοναδικό απόκτημα για την Καρυά και η μεγάλη μαρμάρινη βρύση της στην άκρη της πλατείας από όπου υδρεύεται ολόκληρο το χωριό με πηγαίο υγιεινότατο και δροσερό νερό.
Με όλα αυτά η κοινότητα Καρυάς φιλοδοξεί να καταστήσει την ωραία κωμόπολη αξιόλογο από κάθε άποψη παραθεριστικό κέντρο. Ζήτησε, όπως μας είπαν, κατά την τελευταία επίσκεψή μας,, ο πρόεδρος της κοινότητας κ. Κ. Θερμός, την ενίσχυση και του οργανισμού Ελληνικού Τουρισμού. Η ενίσχυση αυτή ζητήθηκε για να αποκτήσει ηλεκτροφωτισμό η κωμόπολη για να εξωραΐσει και να φέρει σε πέρας απαραίτητα έργα, που θα της έδιναν σε συνδυασμό με τακτική αυτοκινητική συγκοινωνία, την πλήρη επάρκεια και φθήνια των τροφίμων και το φθηνό ενοίκιο των σπιτιών, μια πλεονεκτική θέση μεταξύ τόσων άλλων θέρετρων.
Η Καρυά όμως είναι ονομαστή όχι μονάχα για της φυσικές καλλονές της αλλά και για περίφημα κεντήματά της. Το χωριό αυτό κοντά στα άλλα κατόρθωσε να αναπτύξει μια μοναδική χειροτεχνία γυναικείων κεντημάτων, της οποίας τα προϊόντα πωλούνται όχι μόνο στα άλλα χωριά της Λευκάδας, της Ακαρνανίας, και της Ηπείρου, αλλά και στην Αθήνα
Την χειροτεχνία των κεντημάτων που έδωσε δουλειά σε μερικά χωριατοκόριτσα, την οφείλει η κωμόπολη σε δυο γυναίκες. Στην Ζωή Ι. Βαλαωρίτη, που ίδρυσε το 1912 την «Σχολή Κεντημάτων Καρυάς» και την Μαρία Σταύρακα, μια γριούλα χωρική 70 χρόνων, μα άξια κεντήστρα, η οποία, παρ’ όλο το φυσικό της ελάττωμα να έχει ένα και μόνο χέρι, από μικρή κατόρθωσε να επιβληθεί ως κεντήστρα στη συνείδηση των γυναικών της Καρυάς και των άλλων χωριών. Απέκτησε φήμη έξοχης τεχνίτριας και διευθύνει τώρα είκοσι και πλέον χρόνια την Σχολή Κεντημάτων, με αποτέλεσμα να μάθει σε πολλές εκατοντάδες κοριτσιών της Λευκάδας την τέχνη να κεντούν μοναδικά εργόχειρα.
Η πανάξια αυτή Λευκαδίτισσα γριούλα, που θα έπρεπε να πάρει μετάλλιο από το υπουργείο Οικονομίας, γιατί υπήρξε αιτία να μην σταματήσει η παράδοση της γυναικείας χειροτεχνίας, που ανθούσε τα παλιά χρόνια και στη Λευκάδα, όπως και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας.
Άρχισε, όπως μας είπε η ίδια, όταν την επισκεφτήκαμε στη Σχολή κεντημάτων, από ηλικίας 15 ετών. Από μικρό κοριτσάκι ένοιωθε μια ιδιαίτερη κλίση σε αυτό το είδος της γυναικείας χειροτεχνίας και πολύ σύντομα αναδείχτηκε και έγινε γνωστή σε όλο το νησί, ως περίφημη κεντήστρα.
Γυναίκες των χωριών, αρραβωνιασμένες και νυφούλες έστελναν στην ίδια να κεντήσει τις πιο όμορφες φορεσιές τους. Κάθε νυφικό που φάνταζε εξαιρετικά όμορφο τα χρόνια εκείνα, όλοι στοιχημάτιζαν, ότι ήταν από τα χέρια της. Επιτύχαινε, όχι μόνο να αντιγράφει τα παλιά λευκαδίτικα κεντήματα άλλα και να δείχνει με το κέντημά της όλο το εξαιρετικό της γούστο, που έκανε την τέχνη της ξακουστή. Γι αυτό από τα νιάτα της είχε μαθήτριες, χωριατοκόριτσα που πήγαιναν να σπουδάσουν κοντά της το κέντημα, ως που ιδρύθηκε με την φροντίδα της Ζωής Βαλαωρίτη η Σχολή Καρυάς που λειτουργεί πάνω από είκοσι χρόνια.
Στη Σχολή αυτή, η οποία στεγάζεται σε ένα παλιό, όμορφο σπίτι σπουδάζουν κάθε χρόνο 30-40 κορίτσια και μαθαίνουν διαφόρων ειδών κεντήματα, άσπρα συνήθως. Κεντούν σεντόνια, μαξιλάρια, τραπεζομάντηλα, μεσοφόρια, κουρτίνες κι ολόκληρες επιπλώσεις σπιτιών και προίκες κοριτσιών. Πολλά από τα περίφημα αυτά κεντήματα πωλούνται σε αθηναϊκά καταστήματα. Η σχολή όμως δέχεται και απευθείας παραγγελίες είτε από την Λευκάδα είτε από την Αθήνα αλλά και την Ήπειρο.
Η Καρυά μπορεί να γίνει παράδειγμα σε άλλες κωμοπόλεις και χωριά, όχι μόνο γιατί κατόρθωσε με τη Σχολή κεντήματος να αναπτύξει εκ νέου την χειροτεχνία των κεντητών, που πήγαινε σιγά-σιγά να εξαφανιστεί, αλλά και για την φιλοπονία και την φιλεργατικότητα των κατοίκων της.
Μοναδικό φαινόμενο υπομονής και επιμονής αποτελεί ένας ανάπηρος του πολέμου του 1912, ο Αργύριος Σταύρακας ηλικίας σήμερα 44 ετών, ο οποίος έλαβε μέρος ως κληρωτός της κλάσεως του 1911 στις Μακεδονικές μάχες και είχε την ατυχία να τραυματιστεί στην μάχη των Πεστών στις 12 Νοεμβρίου 1912 και να χάσει κατόπιν εγχειρήσεως το ένα του πόδι. Ο ανάπηρος αυτός, μετά την λήξη των πολέμων αποσύρθηκε στο χωριό του και έμεινε για πάντα καθηλωμένος στο χωριατόσπιτό στου. Για να μην είναι βάρος όμως στην οικογένειά του και αφού στο χωριό του δεν μπορούσε πλέον να ασχοληθεί με καμιά αγροτική δουλειά αποφάσισε να ασχοληθεί με το κέντημα. Έτσι έμαθε σιγά σιγά και αυτός να κεντά απαραλάχτα όπως ένα κορίτσι και να κάνει πρώτης γραμμής κεντήματα που εκτιμούνται πάρα πολύ στη Λευκάδα.
Ο ατυχής αυτός ανάπηρος για να μετακινηθεί από το ένα μέρος στο άλλο, μεταχειρίζεται ένα μικρό ποδηλατάκι με τρεις ρόδες. Με αυτό και μόνο κατορθώνει να κινείται μέσα στο σπίτι του -το οποίο έχει μεταβάλει σε έκθεση κεντημάτων- στην αυλή του σπιτιού και στην γύρο περιοχή, χωρίς βεβαίως να μπορεί να μεταβεί σε άλλα σημεία της κωμοπόλεως, λόγω του ανωμάλου εδάφους. Αντί να πλήξει βρίσκει παρηγοριά στο κέντημα και κατορθώνει να είναι χρήσιμος και στην οικογένειά του και στους άλλους με τα προϊόντα της εργασίας του. Όταν τον ρωτήσαμε πως έμαθε να κεντά και πως του ήρθε η ιδέα έσπευσε προθυμότατα να μας εξηγήσει:
Όταν τραυματίστηκα και μου έκοψαν οι γιατροί το πόδι , στην αρχή πήγα να πεθάνω από την στενοχώρια. Άρχισα να καταλαβαίνω πως εγώ, ο άλλοτε χρήσιμος στην οικογένειά μου θα καταντούσα βάρος της και θα καταντούσε η ζωή μου μεγάλο βάσανο. Στην αρχή άρχισα να κεντώ για να διασκεδάζω την πλήξη μου και την στενοχώρια μου. Λίγο λίγο κατόρθωσα να τελειοποιηθώ στην τέχνη και να κάνω πολύ καλά κεντήματα. Σε αυτό βοήθησε και η κ. Μαρία η διευθύντρια της Σχολής, που με δίδαξε με υπομονή το κέντημα, ενώ τα χέρια μου σαν αντρικά χέρια, ήταν καμωμένα για βαρύτερες δουλειές. Είμαι ευχαριστημένος, όσο μπορεί να είναι ένας ανάπηρος σαν εμένα. Ευχαριστημένος από τη ζωή.
Έτσι μας μίλησε ο ατυχής τραυματίας πολέμου. Η υπομονή του μπορεί να χρησιμεύσει σαν παράδειγμα σε τόσους άλλους δυστυχείς που τους σακάτεψε ο πόλεμος, αφού μπορεί η δουλειά να τους δώσει μια μικρή έστω παρηγοριά και μια μεγάλη ηθική κοντά στην μικρή υλική ικανοποίηση.
Κ. ΣΤΟΥΡΝΑΣ