Επιμέλεια κειμένου και φωτογραφικού υλικού Κώστας Τσόλκας

Συμπληρώνονται σήμερα 77 ολόκληρα χρόνια από ένα σημαντικό γεγονός που έλαβε χώρα στο χωριό μας στη θέση «Εικοσιπέντε», μια σπουδαία πράξη αντίστασης κατά των Γερμανών κατακτητών. Ήταν 9 Απρίλη 1944, τότε που ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ οργάνωσε ενέδρα και πέτυχε την ανατίναξη και τον εκτροχιασμό της αμαξοστοιχίας, η οποία διέρχονταν από το σημείο εκείνο κινούμενη από Κρυονέρι προς Αγρίνιο, φορτωμένη με πολεμικό υλικό και καύσιμα.

Ο συρμός είχε πέντε βαγόνια, στο ένα υπήρχαν 600 δις δραχμές (κατοχικό πληθωριστικό χρήμα), τρία βαγόνια είχαν κηροζίνη για αεροπλάνα, ένα ήταν σκευοφόρος με πολίτες επιβάτες και 23 Γερμανούς στρατιώτες, το προσωπικό του τρένου ήταν Έλληνες. Ακολούθησε μάχη κατά την οποία τραυματίστηκε ο στρατιώτης του ΕΛΑΣ Στρατομήτρος, ο οποίος προσπάθησε να σταματήσει το τρένο κάνοντας σινιάλο και πυροβολήθηκε από Γερμανό στρατιώτη. Σκοτώθηκαν 18 Γερμανοί, 3 παραδόθηκαν, ένας Ιταλός μελανοχίτωνας φασίστας και ένας χωροφύλακας με το παρατσούκλι «Κατεργάρης» ο οποίος είχε κάψει τη Μακρυνεία. Η μάχη εξελίχθηκε σώμα με σώμα και διακρίθηκαν για τη γενναιότητά τους μεταξύ άλλων ο Πάνος Σπατούλας και ο Θεοφάνης Κουσαρίδας από τη Σταμνά. Το τρένο καταστράφηκε ολοσχερώς. Οι επιτιθέμενοι άνδρες του ΕΛΑΣ ήταν περί τους 100 με εφεδρείες. Το γεγονός αυτό καθίσταται σημαντικό και από τα αντίποινα που εφάρμοσαν τη Μεγάλη Παρασκευή 14 Απρίλη 1944, οι Γερμανοί με τους ντόπιους συνεργάτες τους Ταγματασφαλίτες, εκτελώντας στο Αγρίνιο τους 120 πατριώτες από τις φυλακές της Αγίας Τριάδας, μεταξύ των οποίων και τους τρεις ήρωες που απαγχόνισαν στην πλατεία Αγρινίου. Για αυτή τη θυσία έχουν γραφτεί πολλά και δεν θα επεκταθούμε εδώ.

Αναφορά στο γεγονός του σαμποτάζ της Σταμνάς γίνεται και στο βιβλίο του Θανάση Κακογιάννη (διετέλεσε και Δήμαρχος Αγρινίου αμέσως μετά την κατοχή), με τίτλο «Μνήμες και σελίδες της Εθνικής Αντίστασης» εκδόσεις ΚΩΣΤΑΡΑΚΗ 1997, όπου στην ενότητα για τα γεγονότα στην περιοχή μας, σελ. 308, διαβάζουμε σχετικά:

«Η μεγάλη επίθεση των ανταρτών του ΕΛΑΣ της 9^ης Απριλίου 1944 στο χωριό Σταμνά – οι μεγάλες απώλειες των Γερμανών- τα αντίποινα

Με την πάροδο του χρόνου, ενισχυμένος ο ΕΛΑΣ, θέλησε μπροστά στην επιθετικότητα των Γερμανών και του Τάγματος Ασφαλείας, να δώσει ένα ισχυρό χτύπημα εναντίον τους. Αξιοποιώντας τις πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες, αμαξοστοιχία κινούμενη από Κρυονέρι-Μεσολόγγι προς Αγρίνιο, θα μετέφερε πολεμικό υλικό και ποσότητες καυσίμων, ομάδα εκατό ανταρτών έστησε ενέδρα στο σημείο διέλευσης μεταξύ των χωριών Σταμνά και Αγγελοκάστρου, στις 9 Απριλίου 1944.

Η επίθεση στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία. Καταστράφηκε ολόκληρη η αμαξοστοιχία με την ανατίναξη των καυσίμων και στη μάχη που επακολούθησε σκοτώθηκαν δεκάδες Γερμανοί, μεταξύ των οποίων και ένας ταγματάρχης των S–S και τραυματίστηκαν οκτώ. Από την πλευρά των ανταρτών υπήρξε ένας τραυματίας. Το σαμποτάζ αυτό ολοκληρώθηκε με την αποκόμιση πλούσιων λαφύρων σε οπλισμό και πολεμικό υλικό».

Μερικές μέρες μετά, ο στρατιωτικός διοικητής των Γερμανικών μονάδων Ηπείρου, εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση:

Ως αντίποινα των υπούλων τούτων πράξεων, αίτινες πλήττουν αφ’ ενός τον Γερμανικόν Στρατόν και αφ’ ετέρου τους ειρηνικούς κατοίκους, ελήφθησαν και εξετελέσθησαν τα κάτωθι μέτρα:

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ

Την 9ην Απριλίου 1944 ο εκ Μεσολογγίου προς Αγρίνιον κατευθυνόμενος σιδηροδρομικός συρμός, υπέστη βορείως της Σταμνάς επίθεσην κομμουνιστικών συμμοριών και επυρπολήθη. Γερμανοί στρατιώται και συνταξιδεύοντες Έλληνες πολίται εφονεύθησαν ή ετραυματίσθησαν, τραυματισμένοι Γερμανοί στρατιώται εφονεύθησαν ή ηπήχθησαν ανάνδρως.

Ως αντίποινα των υπούλων τούτων πράξεων, αίτινες πλήττουν αφ’ ενός τον Γερμανικόν Στρατόν και αφ’ ετέρου τους ειρηνικούς κατοίκους, ελήφθησαν και εξετελέσθησαν τα κάτωθι μέτρα:

1ον) Σήμερον 120 κομμουνισταί εκ χωρίων κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής και εκ Παναιτωλίου, οίτινες ως διεπιστώθη, έλαβον μέρος εμμέσως ή αμέσως εις την εν λόγω πράξιν, ετυφεκίσθησαν ή απηγχονίσθησαν εν Αγρινίω.

2ον) Εις Σταμνάν και Παναιτώλιον, ορισμένος αριθμός οικιών, εις τας οποίας είχον διαμείνει συμμορίται ή ανευρέθησαν εν αυταίς όπλα και πυρομαχικά, κατεστράφη.

3ον) Δέκα χωρία, εξ ων προήρχοντο οι λησταί, ή τα οποία κείνται κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής, υπεχρεώθησαν εις την καταβολήν μεγάλης χρηματικής ποινής.

Εις περίπτωσιν επαναλήψεως, όλα τα χωρία άτινα κείνται παρά την σιδηροδρομικήν γραμμήν, ως και εκείνα ων οι κάτοικοι λαμβάνουν μέρος εις αποπείρας, θα καταστραφούν. Και οι άνω των 16 ετών άρρενες κάτοικοι αυτών θα υποβληθούν εις αντίποινα.

14 Απριλίου 1944.

Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ
ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

Το διαθέσιμο μέχρι σήμερα φωτογραφικό υλικό (γίνεται προσπάθεια να εμπλουτιστεί), το οποίο παρουσιάζουμε στην παρούσα δημοσίευση, περιλαμβάνει την ανακοίνωση της Γερμανικής Διοίκησης για το γεγονός και τα αντίποινα, μια κατοπινή φωτογραφία του Θεοφάνη Κουσαρίδα από τη Σταμνά ο οποίος συμμετείχε στο σαμποτάζ ως μέλος του ΕΛΑΣ, καθώς επίσης και του Αντιστασιακού και μετέπειτα δάσκαλου Μιχάλη Ζαφειρομήτσου από το Αγγελόκαστρο (1911-1988, σύζυγός του η Πηνελόπη Νίκα από τη Σταμνά). Υπήρξε έφεδρος αξιωματικός , κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο με δράση στη Ελληνοαλβανική μεθόριο απ’ όπου επέστρεψε με κρυοπαγήματα. Κατόπιν  με το ψευδώνυμο «Καπετάν Λυσίμαχος» συνέχισε να υπηρετεί την πατρίδα κατά των κατακτητών στο στρατιωτικό σκέλος του ΕΑΜ με ορμητήριο τον Ζυγό (Μακρυνόρος) και συμμετείχε και αυτός στο σαμποτάζ της Σταμνάς. Δημοσιεύουμε ακόμα μια φωτογραφία από το αρχείο του Γιώργου Ιωάννου με παρόμοια αμαξοστοιχία να διέρχεται από το ίδιο σημείο του σαμποτάζ, στα μέσα της δεκαετίας του ’50.

Στις 30 Σεπτέμβρη 2020, με πρωτοβουλία του Παραρτήματος Αγρινίου της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ (Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας) και κατοίκων της Σταμνάς, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στον ιστορικό χώρο, όπου ο αυτόπτης μάρτυρας του σαμποτάζ, μπαρμπα-Γιάννης Αλιάγας, ο οποίος τότε ήταν 16 ετών και φύλαγε τα πρόβατα στην περιοχή, «…σε μια λάκκα εκεί από πάνω…» όπως είπε μεταξύ άλλων. Και παρά τα 93 χρόνια του σήμερα, με διαύγεια πνεύματος και οξεία μνήμη, περιέγραψε με γλαφυρό τρόπο όλα όσα είδε και άκουσε και τον ευχαριστούμε για αυτό. Στη σχετική φωτογραφία ο ίδιος διηγείται το γεγονός και υποδεικνύει το σημείο της ενέδρας.

Εκείνο που έχει σημασία σήμερα για το χωριό μας και την ευρύτερη περιοχή μας, έστω και μετά από τόσα πολλά χρόνια, είναι να καθαριστεί ο χώρος πέριξ της σιδηροδρομικής γραμμής σ’ αυτό το πολύ όμορφο σημείο με την όμορφη βλάστηση, όπου με την κατασκευή ενός καλαίσθητου μνημείου ως φόρος τιμής,  να αναδειχτεί όπως πρέπει το σπουδαίο γεγονός, ώστε να μπορεί ο περαστικός απολαμβάνοντας τη φύση, να μαθαίνει χρήσιμες πληροφορίες και την τοπική ιστορία, αυτή που δεν διδάσκεται ακόμα στα σχολεία μας. Οι ενέργειες που έχουν δρομολογηθεί για το σκοπό αυτό ανεστάλησαν λόγω της πανδημίας και ελπίζουμε ότι στο άμεσο μέλλον θα έχουν θετικό αποτέλεσμα και θα χαρούμε στον τόπο μας ένα μνημείο αντάξιο της ιστορικής εκείνης πράξης, μιας ακόμα σ’ ένα ατέλειωτο κατάλογο ηρωικών πράξεων και θυσιών της πατρίδας μας. Θα είναι μια δικαίωση για όλους όσους αγωνίστηκαν,  το δικαιούται η κοινωνία μας, εμείς και τα παιδιά μας.

(Επιμέλεια κειμένου και φωτογραφικού υλικού Κώστας Τσόλκας)

agrinionews.gr