Του Λίνου Υφαντή,

Η αρχαιότητα μας διέσωσε πλούσια θεατρικά έργα. Πολλά περισσότερα είναι όμως εκείνα που χάθηκαν. Ένα από αυτά ήταν και μια κωμωδία με το όνομα “Αιτωλός”. Ως δημιουργός της ορίζεται κάποιος Βάτων, οποίος δραστηριοποιείται στην Αθήνα, κατά το πρώτο μισό του 3ου αι. π.Χ. Συνολικά διασώθηκαν τέσσερις τίτλοι
κωμωδιών: Αἰτωλός, Ἀνδροφόνος, Εὐεργέται, Συνεξαπατῶν και επτά αποσπάσματα συνολικά. Από τον “Αιτωλό” διασώθηκε το παρακάτω δίστιχο:

ἄνθρωπος ὢν ἔπταικας· ἐν δὲ τῷ βίῳ
τέρας ἐστὶν εἴ τις εὐτύχηκε διὰ βίου.

Η λογοτεχνική μετάφραση του είναι η εξής:

«Άνθρωπος είσαι και έσφαλλες∙ άλλωστε, για την ίδια τη ζωή,
θα ήταν μυστήριο, αν κάποιος ευτυχούσε ισοβίως.»

Με λίγα λόγια το κείμενο “φιλοσοφεί” κατά μία έννοια για το νόημα της ζωής, την οποία βρίσκει “βαρετή” όταν είναι μόνο ευτυχής. Δεν γνωρίζουμε αν αυτό το νόημα το απέδιδε στον Αιτωλό ήρωα του κειμένου ή σε κάποιον που αντιπαρατίθεται σε αυτόν. Σημασία έχει ότι το κείμενο γράφτηκε σε μια εποχή που η Αιτωλική Συμπολιτεία ήταν στην ακμή της, διότι πρόσφατα είχε συντρίψει τους Γαλάτες. Βέβαια αυτό έφερε τους Αιτωλούς σε ανταγωνιστική θέση με τους Αθηναίους, οι οποίοι δεν απέφευγαν να ειρωνεύονται τους ανταγωνιστές τους μέσω της τέχνης. Άλλωστε δεν έλειπαν οι φορές που σε συγγραφείς οι Αιτωλοί εμφανίζονταν ως ως ακάθαρτοι, λαίμαργοι, εριστικοί και κλεπτομανείς.Π.χ. ο Δούρις έλεγε χαρακτηριστικά Αἰτωλὸς […]τὰ σώμαθ’ ἡμῶν πάντ’ ἀναρπάσας φέρει αλλά και γενικότερα θεωρεί ότι Αἰτωλικὸν γὰρ, ἁρπάσαι τὰ τῶν πέλας, νῦν δὲ καὶ τὰ πόρρω.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο ιστορικός Πολύβιος αναφέρεται στην ἔμφυτον ἀλαζονείαν και τον θηριώδη βίον που διάγουν, προσθέτοντας ότι είναι φιλοπόλεμοι αλλά και συνηθισμένοι ζῆν ἀπὸ τῶν πέλας.

Στους Αιτωλούς αποδίδεται και άλλο έργο του Βάτωνα, το “Αδήλου Δράματος”.

Αδήλου δράματος Απ. 7 Κ – Α
πολλῶν σφόδρ’ ὄντων χἀτέρων ἐν τῷ βίῳ
ἐφ’ οἷς ἅπαντες εἰκότως θορυβούμεθα,
μάλιστ’ ἐμοὶ δήπουθε κινοῦσιν χολὴν
οἱ τῶν τρόπων φάσκοντες ἐπιεικῶς ἐρᾶν,
5 καὶ λανθάνειν δοκοῦντες, ὅτι πεπλασμένως
τὸ πρᾶγμα παρακεντοῦσι κοὐκ ἀληθινῶς.
τίνα γὰρ ἔχει, πρὸς τῆς Ἀθηνᾶς, διαφορὰν
ὁ τῶν νεωτέρων τε καὶ λείων τρόπος
παρ’ ὃν οἱ δασεῖς ἔχουσι καὶ προβεβηκότες;

Μετάφραση

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές συμπεριφορές, που παρατηρούμε στη ζωή μας,
για τις οποίες όλοι αισθανόμαστε κάποια δυσαρέσκεια˙ και με το δίκιο μας.
Όμως υπάρχει κάτι που μ’ εξοργίζει περισσότερο απ’ όλα.
Αυτοί οι οποίοι ισχυρίζονται ότι ερωτεύονται τον χαρακτήρα των άλλων
ενώ την ίδια στιγμή νομίζουν ότι μας διαφεύγει της προσοχής
ότι χτυπούν το στόχο ψεύτικα και όχι αληθινά.
Γιατί, για όνομα της Αθηνάς, ποια διαφορά έχει
η ηθική των νέων και αυτών που δεν έχουν γένια
από την ηθική των γενειοφόρων και των προχωρημένων στην ηλικία;

Σύμφωνα με αυτές ο Ιταλός ερευνητής F. Della Corte (Da Sarsina a Roma: Ricerche Plautine, 133-140, Firenze 1967 ο Αἰτωλός του Βάτωνα ” μεταγράφηκε’ στη Ρωμαϊκή λογοτεχνία από τον Πλαύτο και αναφέρεται σ’ έναν υποτιθέμενο πόλεμο Αιτωλών και Ηλείων. Επίσης οι δύο βασικοί χαρακτήρες είναι Αιτωλοί και η σκηνή διαδραματίζεται στην Αιτωλία.Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Rocca (1979, 162-167) υποστήριξε ότι το απόσπασμα ανήκει στον Αιτωλό, ο οποίος αποτέλεσε,σύμφωνα με τον μελετητή, το ελληνικό πρότυπο των Αιχμαλώτων του Πλαύτου.

Συμπέρασμα: Ένα αρχαίο έργο αφιερωμένο στους Αιτωλούς με αρκετό ενδιαφέρον χάθηκε. Άλλωστε επηρέασε και τους Ρωμαίους συγγραφείς. Είναι η βασική ένδειξη ότι η Αιτωλία έγινε θέμα στη λατινική λογοτεχνία. Δυστυχώς όμως ποτέ δεν θα μάθουμε την όλη προσέγγιση της. Ούτε επίσης θα μάθουμε για ποιο λόγο χαρακτήριζαν βαρετή τη ζωή, όταν ήταν μόνο ευτυχής…

Με πληροφορίες από:

Ευθύμιος Μπελέκος, Ο κωμικός ποιητής Βάτων, τα αποσπάσματα”, Διπλωματική εργασία στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών.

agrinionews.gr